Zygmunt August, syn Zygmunta Starego panował samodzielnie w latach 1548-1572. Czemu dopiero wtedy samodzielnie ? otóż w 1529 został Wielkim Księciem Litwy, a w 1530 jego ojciec Z. Stary wymusił na szlachcie wybranie na nowego króla Polski jego syna Z. Augusta. Był to rodzaj elekcji nazywany vivente rege czyli "za życia króla/władcy". Mimo wszystko był on w oczach szlachty niezgodny ze wcześniejszym prawem elekcji tzw. viritim - czyli rodzaj elekcji, który stosował się do zasady, że po śmierci danego króla, nowy został wybierany przez całą szlachtę. Tak czy siak przez 18 lat August rządził wspólnie ze swoim tatą.

A jak sobie radził samodzielnie ? W latach 1550-1558 planował redukcję sejmu co doprowadziło do tego, że w latach 1559-1562 sejm w ogóle nie obradował. W 1562 spotkał się ze średnią szlachtą tzw. ruchem egzekucyjnym co w późniejszym czasie doprowadziło do Unii Lubelskiej.

Unia została zawarta 27 czerwca 1569 roku na sejmie w Lublinie. Na stałe już złączyła Koronę i Litwę tworząc Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Korona i Litwa miały istnieć jako osobne państwa jednak miały tworzyć federację. Charakteryzowała się ona:

• Wspólnym sejmem.
• Wspólną elekcją króla.
• Prowadzeniem wspólnej polityki zagranicznej.
• Taka sama monetom.

W dalszym ciągu jednak osobne pozostawały:

• Skarbiec.
• Wojsko.
• Sądownictwo.

Dzięki zawarciu inii Rzeczypospolita stała się największym krajem w Europie Środkowej z ok. 8 milionami ludności. Wzmocniła się pozycja średniej szlachty litewskiej, której nadano polskie przywileje (dlatego była ona mocno za zawarciem unii). Dzięki zawarciu unii na znaczeniu zyskała Warszawa gdzie obradował sejm i wybierano króla.

Jednak co to za król bez wojny ? Za czasów panowania Zygmunta Augusta odbyła się wojna o Inflanty (dzisiejsze tereny Łotwy i Estonii). Za tego konfliktu doszło też do sekularyzacji Zakonu Kawalerów Mieczowych. Poczytajcie.

Po sekularyzacji zakonu w Prusach, również Zakon Kawalerów Mieczowych, który znajdował się własnie na Inflantach zaczął podupadać politycznie i gospodarczo. Szukał on możliwości połączenia z ziemiami Rzeczypospolitej. Uniemożliwił to jednak car Rosji, Iwan IV Groźny. Doprowadziło to do wybuchu dwunastoletniej wojny (podzielonej na dwa etapy, z czego drugi nazywany jest wojną siedmioletnią). Wojna rozpoczęła się w roku 1558 gdy car zaanektował Dorpat i Narwę (rok wcześniej Zygmunt zbrojnie wkroczył na Inflanty). Na Narwie znajdował się ważny szlak handlowy dla Rosjan, który Polacy przy pomocy floty kaperskiej usilnie zwalczali. Co by mało nie było do konfliktu przystąpiła Dania podbijając w 1560 Ozylię (dzisiejsza Sarema) i Szwecja, która podbiła w 1561 Rewel. Wielki Mistrz Zakonu Kawalerów Mieczowych, Gotthard Kettler na wzór Alberta H. sekularyzował swój zakon w roku 1561 przekazując Polsce Rygę i resztę Inflant, a sobie zostawiając Kurlandię jako tereny dziedziczne. Sekularyzacja bardzo nie zadowoliła Moskwy. Doprowadziło to do wybuchu tzw. wojny siedmioletniej w 1563. Początkowo Rosja sprzymierzyła się ze Szwecją, a Polska z Duńczykami. Szybko stało się jasne, że wojny nie da się utrzymać na samym terenie Inflant i przeniosła się na tereny Litwy i Rosji. W 1568 doszło do zmiany sojuszników. Szwecja z królem Janem III spokrewnionym z Jagiellonami przez swoją żonę  Katarzynę Jagiellonkę sprzymierzył się z Polską, a Rosjanie z Duńczykami. Wojna przebiegła ze zmiennym szczęściem i 13 grudnia 1570 podpisano pokój  w Szczecinie na mocy, którego Polska zachowała południową część Inflant z Ryga, Szwecja zyskała Estonię, a Dania Ozylie, a Rosja wschodnią część Inflant. 

To tyle wojaczek Zygmunta Augusta. Na krajowym podwórku, August nadał nowe przywileje miastu Gdańsk. Statuty Karnkowskiego w 1570 ograniczał autonomię Gdańska i wiązał go z Koroną. Spowodowało to zwiększenie zysku Korony z handlu morskiego i umożliwiło na dobre wystawienie tzw. floty kaperskiej.

Zygmunt kładł również nacisk na tolerancję religijną (nie to co tatuś) za co był szanowany w środowiskach protestanckich. Przyczynił się do przedstawienia papieżowi w 1556 projektu utworzenia Kościoła Narodowego z językiem polskim w trackie liturgii, komunią pod dwiema postaciami i zniesieniem celibatu. Nie doszło to jednak do skutku. Pogrzebowym dzieckiem Zygmunta była zawarta w 1573 konfederacja warszawska głosząca tolerancję religijną na terenach Rzeczypospolitej.

Zmarł własnie w 1573 nie zostawiając potomka i dał początek wolnej elekcji w Rzeczypospolitej.